In de Volkskrant van zaterdag 30 september stond een uitgebreid artikel over DePetrus en de bibliotheek die hierin is gevestigd.
Hieronder kun je het artikel teruglezen:
Bieb is back: de tempels van het boek omarmen nieuwe maatschappelijke rol
Na jaren van bezuiniging en verschraling is de openbare bibliotheek bezig aan een verrassende comeback. Zelfs de koning hield in zijn Troonrede een pleidooi: de bieb moet op zo veel mogelijk plaatsen terugkeren. Wat verklaart deze omslag?
Peter de Graaf28 september 2023, 17:16
Het multifunctionele DePetrus, in de voormalige rooms-katholieke Sint Petruskerk in Vught.Beeld Raymond Rutting / de Volkskrant
Wie de bibliotheek van Vught betreedt, gevestigd in een bijna 140 jaar oude neo-romaanse kerk, wordt bij de monumentale ingang welkom geheten door twee vrijwilligers. Dat is niet zonder reden, want elke argeloze bezoeker zou zomaar kunnen verdwalen op de voormalige kerkvloer, waar behalve de bibliotheek ook de Wereldwinkel, het Vughts Museum, een welzijnsorganisatie en een creativiteitsstichting zijn gevestigd.
‘Welkom in de huiskamer van Vught’, zegt bibliotheekmanager Elly van Hoof. DePetrus, vernoemd naar de voormalige rooms-katholieke Sint Petruskerk, wordt ook wel een cultureel ontmoetingscentrum genoemd. Iemand die boeken komt lenen, kan ook even langs bij de Wereldwinkel of vice versa. Een deelnemer aan een creatieve cursus komt in aanraking met een ’taalmaatje’ die nieuwkomers helpt met de Nederlandse taal.
‘De bieb heeft van oudsher misschien een wat stoffig imago, met smalle gangen langs hoge boekenkasten’, aldus Van Hoof. ‘Dit is de bibliotheek nieuwe stijl, waarin niet alleen boeken worden uitgeleend, maar ook taalcursussen worden gegeven, lezingen worden gehouden, een informatiepunt digitale overheid is gevestigd en nog veel meer activiteiten worden ontplooid.’
Elly van Hoof, bibliotheekmanager.Beeld Raymond Rutting / de Volkskrant
De metamorfose van de nieuwe bibliotheek in de Brabantse gemeente, vijf jaar geleden geopend, staat niet op zichzelf. Steeds meer bibliotheken zijn of worden multifunctioneel. In 2020 hebben de rijksoverheid, provincies en gemeenten een convenant getekend met de bibliotheeksector over de drie belangrijkste maatschappelijke opgaven voor openbare bibliotheken: bevorderen van geletterdheid en leesplezier, participatie in de informatiesamenleving en ‘een leven lang ontwikkelen’.
Troonrede
Na jaren van teruggang, bezuinigingen, afbraak van subsidies en sluiting van vestigingen lijkt de good old bieb eindelijk bezig aan een comeback. ‘Het kabinet wil de openbare bibliotheek op zo veel mogelijk plaatsen terugbrengen, als plek waar mensen kunnen lezen, leren en elkaar ontmoeten’, zei koning Willem- Alexander vorige week in de Troonrede.
De bieb terug, dat was voor velen een van de verrassingen uit de Troonrede. De koning had tijdens het voorlezen, toevallig of niet, ook nog eens voor het eerst een leesbril op de neus.
‘De bibliotheek staat gelukkig weer in de belangstelling, zowel in de Tweede Kamer als bij het kabinet’, zegt Klaas Gravesteijn, directeur van de Vereniging van Openbare Bibliotheken (VOB). Dat is hard nodig, vindt hij, want het aantal bibliotheken is de afgelopen tien jaar steeds verder uitgehold.
Telde Nederland in 2012 nog 843 ‘volwaardige’ bibliotheken, in 2022 waren dat er nog maar 760. Daarnaast daalde ook het aantal ‘alternatieve’ bibliotheeklocaties, zoals bibliobushaltes, service- en miniservicepunten. Alleen de zelfbedieningsbiebs en afhaalpunten kenden een stijging.
Beeld Raymond Rutting / de Volkskrant
Ontlezing (minder mensen lezen boeken) en digitalisering (opkomst van sociale media) spelen een rol bij die afkalving. Het aantal volwassenen dat lid is van een bibliotheek halveerde bijna tussen 2007 en 2022. Maar ook financiële overwegingen van gemeenten, die zelf mogen beslissen over het wel of niet openhouden van de lokale bibliotheek, zijn debet aan die ontwikkeling.
‘Twaalf gemeenten hebben zelfs geen enkele bibliotheekvoorziening. Dat is toch onvoorstelbaar’, aldus Gravesteijn. Volgens een inventarisatie door het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap gaat het om Alphen-Chaam, Albrandswaard, Blaricum, Lopik, Mook en Middelaar, Noord-Beveland (wel een bibliobus), Oostzaan, Roerdalen, Rozendaal, Uitgeest, Veere (wel bibliobus) en Zaandam.
Bibliotheekwet
In 2020 publiceerde de Raad van Cultuur een kritisch rapport over de verschraling van het bibliotheekwezen, met de veelzeggende titel: ‘Een bibliotheek voor iedereen. Versterking Bibliotheekwet noodzakelijk.’ De raad constateerde dat sinds 2010 het totaalbedrag dat gemeenten reserveren voor een eigen openbare bibliotheekvoorziening met bijna 20 procent was gedaald.
‘Hierdoor heeft niet iedereen in Nederland meer toegang tot een openbare bibliotheek in de eigen gemeente’, aldus de Raad van Cultuur. ‘Dit is kwalijk, zeker in het licht van de slechte score van Nederland op leesmotivatie en leesvaardigheid onder middelbare scholieren.’
Beeld Raymond Rutting / de Volkskrant
De minister van Onderwijs had om dit advies gevraagd in het kader van de evaluatie van de nieuwe Bibliotheekwet, die in 2015 van kracht werd. Volgens deze wet hoort bij een goede openbare bibliotheekvoorziening in ieder geval: het toegankelijk maken van kennis en informatie; ontmoeting en debat; werken aan ontwikkeling en educatie; leesbevordering; en kennismaking met kunst en cultuur, waaronder literatuur.
‘Op sommige plaatsen floreert de bibliotheek als nooit tevoren’, constateerde de raad. Maar tegelijkertijd werd gewaarschuwd dat andere gemeenten nog meer zullen bezuinigen op de bibliotheek, waarmee de verschillen tussen gemeenten alleen maar groter worden.
Daarom adviseerde de raad om ‘wettelijk te verankeren dat elke gemeente de plicht heeft om te zorgen voor een eigen openbare bibliotheekvoorziening’. Als dat praktisch niet haalbaar is, moet worden samengewerkt met een buurgemeente: ‘Zodat alle bibliotheekfuncties op redelijke afstand openbaar toegankelijk blijven.’
Een jaar geleden nam de Tweede Kamer met een zeer ruime meerderheid een motie aan om de Bibliotheekwet te veranderen. ‘Een wetswijziging die de toegang tot een volwaardige bibliotheek voor elke inwoner van Nederland garandeert’, zo luidde de opdracht aan het kabinet.
Extra miljoenen
Die oproep was niet aan dovemansoren gericht, want in november maakte staatssecretaris Gunay Uslu (Cultuur en Media) haar meerjarenplan bekend voor ‘een toekomstgerichte bibliotheekvoorziening in elke gemeente’. Want ook zij maakt zich zorgen, vooral over het verdwijnen van bibliotheken uit arme wijken en regio’s.
In het meerjarenplan wordt eerst extra geld vrijgemaakt voor de versnelde ‘reparatie van het fysieke bibliotheeknetwerk’: 19 miljoen euro dit jaar en 39 miljoen euro volgend jaar. Dit extra geld gaat in de eerste plaats naar gemeenten die geen bibliotheek hebben, daarna naar gemeenten waar bewoners gemiddeld het verst van de bieb wonen.
Zo hebben Rozendaal en Zaanstad eerder dit jaar een aanvraag ingediend voor de eerste ronde van deze speciale subsidieregeling, ook wel Spuk Bieb (specifieke uitkering voor bibliotheken) genaamd. ‘Die aanvragen zijn gehonoreerd, waardoor er nog tien gemeenten overblijven zonder bibliotheek of concrete plannen voor een bibliotheek’, aldus VOB-directeur Gravesteijn.
Vanaf 2025 wil staatssecretaris Uslu een wettelijke ‘zorgplicht’ invoeren: dan moet elke gemeente een bibliotheek hebben, overeenkomstig de wens van de Tweede Kamer. Daarvoor stelt ze structureel circa 54 miljoen euro per jaar ter beschikking, in aanvulling op de subsidies van naar schatting 440 miljoen euro die gemeenten zelf bijdragen.
Sociaal weefsel
‘Bibliotheken zijn bij uitstek locaties waar mensen cultureel en maatschappelijk ontwaken en volwassen kunnen worden’, aldus de staatssecretaris. ‘Het zijn plekken waar mensen groeien, leren, oefenen of juist even de stilte opzoeken. Plekken waar je je persoonlijkheid vormt, waar je je leert te verhouden tot de mensen om je heen, waar je je wereld vergroot. Leden van de openbare bibliotheek hebben een abonnement op de hele wereld.’
In haar brief aan de Tweede Kamer haalt ze een citaat van schrijver Murat Isik aan, die met zijn boek Wees onzichtbaar in 2018 de Libris Literatuur Prijs won: ‘In de bibliotheek ben ik voor altijd veranderd.’ Isik kampte als 6-jarig jongetje met een leesachterstand, waarna zijn moeder hem meesleepte naar de bibliotheek Ganzenhoef op een tochtige en donkere plek onder het viaduct van de Amsterdamse Bijlmerdreef waar het krioelde van de junks.
‘In dat boekenpaleis in de Bijlmer ging voor mij een compleet nieuwe wereld open, een wereld waarin ik mezelf kon verliezen’, vertelde Isik in 2019 aan Het Parool. ‘Daar ben ik voor altijd veranderd in een jongen die koortsachtig leest, en daar, op die plek, is ook de kiem gelegd voor mijn schrijverschap.’
Vrij biljarten in DePetrus.Beeld Raymond Rutting / de Volkskrant
De openbare bibliotheken behoren tot de meest bezochte sociaal-culturele voorzieningen in Nederland. Ongeveer 3,4 miljoen mensen (2,2 miljoen jongeren die tot 18 jaar gratis lid zijn en 1,2 miljoen volwassenen) zijn lid van een bibliotheek. In 2019, het jaar voor de coronacrisis, telden de bibliotheken meer dan 60 miljoen bezoekers.
Het is ook niet voor niets dat de bibliotheek in de tweede fase van de coronacrisis als essentiële voorziening mocht openblijven, onderstreept VOB-directeur Gravesteijn. ‘Het is een plek waar je terechtkan zonder te kopen’, zegt hij. ‘Je mag altijd naar binnen, ook als je geen lid bent. Een bibliotheek draagt bij aan het sociaal weefsel van een wijk of dorp.’
Hij hoopt dat de maatschappij heeft geleerd van de fouten uit het verleden en de openbare bibliotheken opnieuw de erkenning geven die ze verdienen. Lerende pubers, laaggeletterden, nieuwkomers die de Nederlandse taal onvoldoende machtig zijn, ouderen die moeite hebben met het aanmaken van een DigiD en laagopgeleiden die geen tittel of jota begrijpen van een overheidsformulier: ze kunnen allemaal terecht in de bieb.
‘Vijftien jaar geleden werd de bieb nog doodverklaard, want al die fysieke boeken zouden in het digitale tijdperk wel snel verdwijnen’, aldus Gravesteijn. ‘Maar de bibliotheken zijn springlevend. Ze hebben zichzelf opnieuw uitgevonden, met extra maatschappelijke taken zoals educatie en leesbevordering.’
Boekentempels
Sommige moderne bibliotheken ogen inderdaad als ‘paleizen’. Op de balie van de bieb in Vught ligt een vuistdik boek over de mooiste bibliotheken ter wereld, Temples of Books genaamd. Op de cover prijkt een foto van ‘Depetrus Library’ in Vught. Daar zijn de Vughtenaren apetrots op.
‘In 2005 is de Sint Petruskerk aan de eredienst onttrokken omdat er stukken uit het plafond vielen’, vertelt bibliotheekmanager Van Hoof. Daarna heeft het lang geduurd totdat er een nieuwe bestemming voor de kerk werd gevonden. Zelfs afbraak behoorde een tijdje tot de opties. Daarbij speelde ook een rol dat het bisdom Den Bosch huiverig was voor een herbestemming van het Vughtse godshuis, nadat een andere kerk in de Brabantse hoofdstad enige tijd daarvoor was omgetoverd tot feestlocatie.
‘Uiteindelijk hebben een aantal gefortuneerde Vughtenaren het initiatief genomen voor dit multifunctionele centrum, dat een groot succes is geworden – al een jaar na de opening ontving DePetrus zijn 200 duizendste bezoeker’, zegt Van Hoof.
De bieb is een belangrijk onderdeel van de ‘huiskamer’ van Vught. Er is voor elk wat wils: een taalhuis, een jeugdhoek, studieplekken met computers, een babybieb, een geheugenbieb, lokalen voor taallessen en andere cursussen, voorleesochtenden, overheidsvoorlichting. In een van de boekenkasten staat een opvallend taalboek uitgestald: Oekraïens voor beginners.
Tegen één van de kerkmuren zijn twee keer twee werkplekken in de vorm van eigentijdse biechtstoelen aangelegd. ‘Een knipoog naar het verleden’, zegt Van Hoof. De boekenkasten staan op rails, en kunnen gemakkelijk op zij worden geschoven om ruimte te maken voor grotere publieksbijeenkomsten.
Twee werkplekken in de vorm van eigentijdse biechtstoelen.Beeld Raymond Rutting / de Volkskrant
Maar ook de traditionele kranten- en tijdschriftenhoek is nog steeds aanwezig. ‘We zijn laagdrempelig en hebben nieuwe maatschappelijke taken op onze schouders genomen’, onderstreept Van Hoof. ‘Maar dat neemt niet weg dat we de oude trouwe lezers niet vergeten. Want uit een gebruikersonderzoek van vorig jaar blijkt dat 80 procent van onze bezoekers nog steeds voor de traditionele bieb komt.’